نگاهی بر جایگاه معلمان در موریس

در قاره آفریقا کشوری جزیره‌ای وجود دارد به نام موریس که دارای ویژگی‌های خاصی است که این کشور را متمایز می‌کند. موریس جزیره آتشفشانی بامناطقی زیبا و بکر بوده که اگرچه کمتر از دو میلیون نفر جمعیت دارد اما از تنوع فرهنگی بالایی برخوردار می‌باشد؛ فرهنگ‌هایی از قبیل هندی، آفریقایی، چینی و اروپایی و به همین دلیل، تنوع زبانی نیز دارد. اگرچه زبان اصلی موریس انگلیسی است اما زبان پرکاربرد و روزمره فرانسوی و موریسی می‌باشد. تنوع فرهنگی موریس به تنوع مذهبی هم منجر شده و هندوها، مسیحیان، مسلمانان و بودایی‌ها در موریس در کنار هم هستند. با همه این تفاوت‌ها موریس یکی از موفق‌ترین اقتصادهای آفریقا بوده و علاوه بر اقتصاد مبتنی بر گردشگری، در زمینه تولید شکر، نساجی، خدمات مالی و فناوری اطلاعات موفق است؛ اما نکته مهم ثبات اقتصادی و سیاسی موریس است که در شاخص‌های دموکراسی، حقوق بشر و حکمرانی خوب عملکرد بالایی دارد.

با بیان این ویژگی‌ها بدیهی است که نرخ سواد در جامعه موریس بیش از نود درصد بوده و علاوه بر درصد بالای باسوادی در موریس، این کشور دارای سیستم آموزشی قوی با دانشگاه‌های معتبر و حتی آموزش رایگان تا سطح دبیرستان است. بنابراین می‌توان گفت موریس یکی از موفق‌ترین و پیشرفته‌ترین نظام‌های آموزشی قاره آفریقا را دارا بوده و از طریق سرمایه‌گذاری در آموزش، به توسعه پایدار، کاهش فقر و ارتقا عدالت اجتماعی دست یافته است. نظام آموزشی موریس، از پیش‌دبستانی و سن 3 سالگی شروع و تا پایان 11 سالگی که آموزش ابتدایی است رایگان و اجباری می‌باشد. سپس آموزش متوسطه مبتنی بر نظام آموزشی بریتانیا شروع شده که خروجی آن ورود به سیستم آموزش عالی داخلی و یا بورسیه شدن در کشورهایی مانند هند، چین، فرانسه و استرالیا است. بنابراین می‌توان گفت که موریس با الگوبرداری از سیستم آموزشی بریتانیا توانسته از کارآمدترین و باکیفیت‌ترین سیستم‌های آموزشی در آفریقا باشد که بر مهارت محوری و آموزش رایگان و دیجیتالی‌سازی آموزش تاکید دارد اما نتوانسته است عدالت اجتماعی در آموزش را کاملاً محقق کند به‌طوری‌که در روستاها برای دسترسی به آموزش باکیفیت نابرابری اجتماعی وجود دارد. آنچه مهم است تاثیر و نقش برجسته آموزش بر رشد اقتصادی و ارتقای بهره‌وری، توسعه سرمایه انسانی، ترویج عدالت اجتماعی، افزایش فرصت‌های شغلی شده اما همچنان شکاف مهارتی بین آموزش و نیازهای بازار کار وجود دارد.

حال که اهمیت آموزش در موریس تبیین شد باید جایگاه معلمان را در این نظام آموزشی قوی و موثر ردیابی کرد که رابطه معلم و نظام آموزشی چون حلقه‌های زنجیر در هم تنیده شده است؛ می‌توان گفت معلمان نقشی محوری و تعیین‌کننده در موفقیت نظام آموزشی داشته و همچنین در ساختار اجتماعی و توسعه ملی جایگاه ویژه‌ای دارند. اگرچه این کلیت جایگاه معلمان در موریس است اما در ادامه به تحلیل عمیق‌تر و دقیق شرایط و جایگاه معلمان پرداخته می‌شود.

در نظام آموزشی قوی موریس، این معلمان هستند که توانسته‌اند بر پایه مدل بریتانیایی، کیفیت آموزش را محقق کنند. معلمان در نظام آموزشی موریس باسواد، مجرب و چند زبانه هستند و نقش کلیدی را در موفقیت دانش‌آموزان ایفا می‌کنند. البته معلمان خود در موسسات معتبر و حرفه‌ای، آموزش‌های لازم را اخذ می‌نمایند و آموزش ضمن خدمت برای معلمان الزامی بوده و حتی بر توانمندسازی دیجیتال معلمان تاکید فراوان است. توانمندسازی و آموزش‌های حرفه‌ای معلمان منجر به ایجاد آزادی عمل و استقلال روش در کار شده و معلم بنابر صلاحدید، شرایط دانش‌آموزان و دیگر جوانب در چارچوب نظام آموزشی مستقلاً و بنابر تشخیص شخصی، کلاس را مدیریت می‌کنند. همچنین معلمان در موریس نیز دارای جایگاه اجتماعی ارزنده‌ای هستند که در قالب زیر وصف می‌شود:

– جایگاه محترم و پایدار اجتماعی: در موریس معلمان نه فقط یک آموزگار بلکه راهبر اخلاقی و الگویی در جامعه چند فرهنگی موریس هستند. به همین سبب معلمان دارای احترام سنتی و نهادینه شده در جامعه موریس به خصوص در فرهنگ‌های هندو، مسلمان و کاتولیک می‌باشند.

– ترویج‌گر عدالت اجتماعی: همان‌گونه که گفته شد نظام اجتماعی موریس مبتنی بر کاهش نابرابری است و در تحقق این هدف معلمان در خط مقدم مبارزه با فقر آموزشی و توسعه عدالت اجتماعی نقش‌آفرینی می‌کنند. معلمان در نقش مروج عدالت اجتماعی در مناطق روستایی و محروم نقش حیاتی در توانمندسازی کودکان دارند.

– حافظ انسجام ملی: از ویژگی‌های جامعه موریس تنوع قومی و دینی است. این معلمان هستند که بابرخورداری از آموزش‌های بین فرهنگی، در ایجاد همبستگی اجتماعی نقشی بی بدیل دارند. معلمان در مدارس به خصوص در مدارس مذهبی موریس هم فرهنگ دینی و هم غیرت ملی را در دانش‌آموزان تقویت می‌کنند.

بنابراین می‌توان گفت معلمان از شغلی پایدار و باوجهه اجتماعی مطلوبی برخوردار هستند؛ که درآمد نسبتاً مناسبی نیز دارد؛ اما آنچه چالش برانگیز بوده ساعات کاری بالا و انتظارات زیاد از معلمان است.

همان‌گونه که گفته شد از چالش‌های معلمی، سطح انتظارات زیاد از معلمان است که خود حاکی و بیانگر جایگاه و باور به توانمندی معلم در سطح جامعه می‌باشد. این انتظارات را می‌توان به صورت زیر دسته‌بندی کرد:

1. انتظارات آموزشی: بدیهی‌ترین انتظار از معلمان، خواسته‌های آموزشی و تخصصی است. از معلمان انتظار می‌رود که با دانش کافی و به‌روز در رشته تخصصی خود، تسلط کامل بر محتوای آموزشی داشته باشند. تسلط کامل معلم بر محتوای تدریس سبب داشتن طرح درس دقیق و به‌روز بودن دانش این طرح درس‌ها را متنوع و خلاقانه کرده که باید با ابزارهای متناسب ارائه شوند. انتظار می‌رود که ارائه محتوای به‌روز، نظام‌مند و منسجم با ابزار متناسب منجر به عملکرد بالای دانش‌آموزان در آزمون‌های رسمی و مهم شود. البته علاوه بر انتظارات مطرح شده آموزشی از معلمان، توقع می‌رود که تفکر انتقادی در بین دانش‌آموزان نیز پرورش یابد. بدین معنی که دانش‌آموز فقط به حفظ مطالب اهتمام نداشته باشد بلکه باتفکر و تحلیل و مبتنی بر نظام فکری منطقی محتواهای آموزشی را یاد بگیرد.
2. انتظارات پرورشی: دسته دیگر انتظارات از معلمان در موریس، انتظارات و خواسته‌های تربیتی و اخلاقی است همان‌گونه که اشاره شد از معلم به عنوان مروج عدالت اجتماعی انتظار می‌رود که در جامعه‌ای باتنوع قومی و زبانی، رفتاری عادلانه با دانش‌آموزان داشته باشد بدین معنی که از هرگونه رفتار تبعیض‌آمیز و حساسیت‌زا پرهیز نماید. معلمان باید توانایی درک و همدلی با دانش‌آموزان را داشته تا بتوانند شخصیتی محبوب و مقبول برای دانش‌آموزان باشد. معلمان از طریق توجه به خود، شخصیت خود و حتی ظاهر خود الگویی اثرگذار برای دانش‌آموزان باشند. البته که از معلمان در موریس انتظار می‌رود که رفتاری مثبت و تعاملی سازنده با والدین دانش‌آموزان و نیز همکاران خود داشته باشند تا پرورش دانش‌آموزان به طور کامل محقق شود.
3. مسئولیت‌های اجتماعی: در جامعه چند فرهنگی و چند مذهبی موریس از معلمان انتظار می‌رود که با فرهنگ‌ها، ادیان، قومیت‌ها و زبان‌های مختلف آشنایی داشته تا بتوانند مفاهیمی مثل همدلی، مدارا، همزیستی و صلح را به طور عملی و موثر به نسل‌های جدید انتقال دهند. همچنین اگر معلم در جوامع محلی مشغول است انتظار می‌رود که در مراسمات و مناسبت‌های فرهنگی حضور موثر داشته باشد.
4. انتظارات حرفه‌ای: مهمترین انتظار نظام آموزشی موریس از معلمان را شاید بتوان در تعهد کاری خلاصه کرد. تعهد کاری که در نظم و انضباط کاری و عدم‌غیبت و تاخیر به‌گونه‌ای هویدا است و از طرف دیگر با یادگیری مادام‌العمر نیز به طرز دیگری خود را نشان می‌دهد که یک معلم هیچ گاه نباید خود را از یادگیری بی‌نیاز بداند. یادگیری محتوا، روش، ارتباط و اخلاق در بعد دیگر تعهد یعنی هم راستایی با چارچوب، اهداف و خط‌مشی ساختار آموزشی.
5. انتظارات والدین: والدین آنچنان به توان و اثرگذاری معلمان باور دارند که از معلم انتظار مشاوری غیررسمی دارند که مشکلات دانش‌آموزان را رصد کرده، از آن‌ها حمایت کند و حتی در زمینه رفع مشکلات روانی دانش‌آموزان گام بردارد. همچنین از ویژگی‌های بسیار مهمی که والدین از معلمان توقع می‌برند صبوری معلمان در برابر انواع سطوح یادگیری دانش‌آموزان و انگیزه‌بخشی به دانش‌آموزان در هر شرایطی است. همچنین انتظار ارتباط موثر باخانواده‌ها و پیگیری مستمر وضعیت دانش‌آموزان از دیگر توقعات در حیطه ارتباط با والدین است.

در یک جمع‌بندی درباره انتظارات از معلم در جامعه موریس شاید بتوان اینگونه بیان کرد که از معلم انتظار می‌رود دانشمندی باشد ولی دانشمندی انسان‌دوست؛ مربی باشد اما مربی الهام‌بخش؛ سازگار با ساختار نظام آموزشی اما خلاق و مستقل؛ و در نهایت پل ارتباطی بین فرهنگ‌های مختلف باشد.

بنابراین آنچه مشخص است آن است که در کشور موریس معلمان تنها نقش آموزشی و تربیتی نداشته بلکه از جایگاه نمادین و فرهنگی نیز برخوردار هستند. جایگاهی که به شدت با تاریخ، ساختار اجتماعی و نگاه مردم به آموزش گره خورده است.

در موریس معلم به عنوان نماد پیشرفت اجتماعی است. پیش از این بیان گردید که موریس جزیره‌ای آتشفشانی است پس اگرچه طبیعت زیبایی دارد اما منابع طبیعی کمی را دارا بوده و پیشرفت آن وابسته به سرمایه انسانی می‌باشد و سرمایه انسانی توسط معلمان است که پرورش می‌یابد پس معلم علاوه بر آنکه شخصیتی آگاه و دانشی است اما نردبان پیشرفت و ترقی بوده؛ به خصوص در خانواده‌های سطح پایین‌تر و یا در مناطق روستایی.

همچنین در جامعه‌ای چند ملیتی و چند فرهنگی موریس، معلم نماد پاسداری از میراث فرهنگی است. در جامعه چند ملیتی هر قوم و ملیت تلاش برای حفظ فرهنگ خود داشته و این معلمان هستند که با تسلط بر زبان‌های مادری اقوام موریسی به پاسداری از ارزش‌های سنتی و دینی هر قوم می‌پردازند. به‌طوری‌که در برخی از جوامع موریس، معلم را رهبر فکری جامعه می‌دانند.

از طرف دیگر هم راستا با انتظارات مطرح شده از معلم، معلم را الگو و نماد اخلاق و انضباط دانسته یعنی معلم نه فقط آموزگار بلکه شخصیتی متین، مهربان، صادق و باوقار بوده که الگوی اخلاق در جامعه می‌باشد؛ الگویی که پیام‌آور انسجام ملی و صلح اجتماعی است، چرا که معلم است که می‌تواند تنش‌های ناشی از هم‌زیستی قومیت‌ها و تنوع فرهنگی را مدیریت کرده و جامعه‌ای منسجم و یکپارچه را ایجاد کند.

در نهایت می‌توان گفت معلم در جامعه موریس نمادی برای امید به آینده، پایداری فرهنگی، الگوی اخلاق و عامل وحدت بوده و می‌توان گفت جایگاهی نیمه مقدس در جامعه چند قومیتی موریس دارد. حال که از معلم انتظاراتی بدین حد والا می‌رود و همچنین جایگاهی نیمه مقدس دارد باید نحوه قدردانی از معلم در جامعه موریس را نیز مورد بررسی و تدقیق قرار داد؛ چرا که قدردانی از معلم همان تبیین جایگاه و شان معلم و معلمی در جامعه است.

قدردانی‌های رسمی از معلم در موریس در قالب روز معلم بوده که هر ساله برگزار می‌شود و در رسانه‌ها نیز بازتاب دارد. در این روز دانش‌آموزان با اجرای برنامه ها، ارسال پیام‌های تبریک و اهدای هدیه از معلمان خود قدردانی می‌کنند. از دیگر مصادیق قدردانی‌های رسمی در موریس جوایز و تقدیرنامه‌ها است.

وزارت آموزش موریس یا نهادهای غیردولتی، از معلمان برجسته در سطح ملی یا محلی تقدیر کرده و حتی کمک هزینه‌های علمی یا تفریحی به آنان پرداخت می‌کند.

از مهم‌ترین این جوایز می‌توان به جایزه تعالی آموزش[1] اشاره داشت که باحمایت دولت موریس و با حضور رئیس جمهور و معاون نخست وزیر برگزار می‌شود. در این بزرگداشت تاکید اصلی بر طراحی فعالیت‌های فراتر از کلاس است که اثری ملموس در بهبود کیفیت زندگی و یادگیری داشته باشد. باید به این مهم توجه نمود که پیام نمادین این جوایز تاکیدی بر اثرگذاری و تعهد اجتماعی معلم است که معلم الگویی قابل احترام برای نسل‌ها باشد.

علاوه بر رویدادها و جوایز رسمی، اقداماتی مانند فرصت‌های ارتقای حرفه‌ای که مبتنی بر عملکرد بوده و همچنین امنیت شغلی معلمان و حقوق ثابت و قابل قبول در جامعه موریس از نشانه‌های واقف بودن فرهنگ موریس به اهمیت جایگاه معلمان است.

نوع دیگر قدردانی‌ها از معلمان در موریس قدردانی اجتماعی و فرهنگی است. احترامی که خانواده‌ها و اجتماع به معلمان و برای مقام معلمی قائل هستند بیانگر جایگاه معلمان در جامعه است. در موریس حتی معلمان بازنشسته توسط خانواده‌های دانش‌آموزان یا حتی در سطح کل جامعه با القاب و عناوین احترام‌آمیز مورد خطاب قرار می‌گیرند و حتی معلمی خود آنقدر قابل احترام است که به آنان Teacher گفته می‌شود. بدین معنا که بالاترین لقب احترام‌آمیز، همان منتسب بودن به شغل معلمی است.

همچنین رسانه نیز از معلمان غافل نبوده و به مناسبت‌های رسمی یا غیررسمی، از معلمان اثرگذار و به طور کلی از مقام معلمی تبجیل و قدردانی می‌کند. حتی در جامعه معلمان بازنشسته مرجع اجتماعی بوده و در مراسمات و برنامه‌ها به عنوان سخنران از آنان دعوت می‌شود.

دسته دیگری از قدردانی ها، قدردانی معنوی برای تربیت نسل آینده است. بدین معنی که حتی افراد بسیار موفق و معروف و شناخته شده جامعه موریس به‌سان سیاستمداران یا سلبریتی‌ها در صحبت‌ها و مصاحبه‌های خود همواره از معلمان اثرگذار خود با ذکر نامشان یاد می‌کنند و اهمیت و اثرگذاری آنان را یادآور شده و خود را قدردان آنان می‌دانند.

البته در مسیر قدردانی از معلمان در موریس، چالش‌هایی نیز وجود دارد. چالش‌هایی از قبیل فشار کاری بالا و حقوق نه چندان رقابتی معلمان و عدم‌تبیین جایگاه واقعی معلم در رسانه‌ها به خصوص در انسجام فرهنگی از عواملی است که بر قدردانی از معلمان اثر منفی بر جای می‌گذارد. در نقطه مقابل آنچه که در موریس در جریان است بازتعریف و تقویت فرهنگ قدردانی از معلم از طریق سیاست‌های حمایتی و کمپین‌های فرهنگی است.

در ادامه برای درک بهتری از توان اثرگذاری معلمان و اهمیت این جایگاه چند نمونه از اثرگذارترین معلمان در موریس را می‌توان مثال زد:

1. پهلا رامسوران[2]: رامسوران در دهه 70 میلادی پس از پایان تحصیلات خود در دانشگاه دهلی به موریس بازگشت و به عنوان اولین معلم زبان هندی در موریس در مدارس دولتی متوسطه شروع به کار کرد. او نه تنها اولین معلم زبان هندی که حافظ زبان و فرهنگ هندی در موریس شد. وی با 70 اثر مکتوب درباره تاریخ موریس و میراث فرهنگی علاوه بر به‌جای‌گذاشتن شاهکاری ماندگار از خود، منجر به پاسداشت هویت فرهنگی هندی تباران موریس شد و زبان هندی را به یکی از زبان‌های رسمی مدارس موریس تبدیل کرد. رامسوران فقط یک معلم هندوی هندی زبان نبود او ایجادکننده و پیونددهنده نسل‌های جدید با ریشه و هویت هندویسم بود، گو اینکه او هویت هندیان موریس را زنده نگه داشت.
2. بیکرام‌سینگ راملا[3]: راملا در ابتدا معلم و فعال اجتماعی بود اما به معلمی اکتفا نکرد و مسئولیت خود در دنیای فرهنگ و سیاست را ادامه داد؛ مسئولیتی از جنس حفظ هویت و میراث فرهنگی موریس. راملا اگرچه فعالیت‌هایی مانند تاسیس روزنامه نیز داشت اما مهم‌ترین اثرگذاری او حفاظت از آپرواسی گات[4] بود. آپرواسی گات سایتی بود که نیروهای هندی برای کار در موریس به این محل می‌آمدند. سایتی که امروزه با تکیه بر تلاش‌های راملا از میراث جهانی یونسکو است. بدین معنی که یک معلم موریسی توانست در حفظ میراث فرهنگی جهانی اثرگذار باشد.
3. فرانک ریچارد[5]: ریچارد را می‌توان تربیت‌کننده نسل مربیان در موریس دانست. او اگرچه استادی سطح بالا بود اما در اوایل دهه 1940 از بریتانیا به موریس بازگشت و در ایجاد ساختار و ترویج حرفه‌ای‌گری در آموزش همت خود را به کار بست. آنچه در موریس به عنوان ساختار نظام آموزشی، شرایط حرفه‌ای شغل معلمی، جایگاه نظام‌مند معلمان، کیفیت تدریس معلمان، تنظیم استانداردهای ارتقا و ارزیابی معلمان وجود دارد از نتایج تلاش‌های ریچارد در این مهم است. ریچارد تربیت‌کننده افرادی شد که خود وظیفه مربی‌گری نسل‌ها را بر عهده دارند.
4. لیلا دوونکومون[6]: دوونموکون از مربیان برجسته در مقطع ابتدایی است اما او به رابطه و پیوند عمیق بین آموزگاری و سیاست‌گزاری آموزشی آگاه بود و از این طریق وارد سیاست هم شد تا بتواند با سیاستگزاری و اصلاح سیاست‌های آموزشی، ساختار آموزشی و همچنین جایگاه معلمان و بالطبع نقش آفرینی معلمان را در راستای اهداف ملی اصلاح کند. دوونکومون در سال 2020 به پاس تلاش‌هایی که داشت بالاترین نشان دولتی را دریافت کرد. دوونکومون نه تنها یک معلم برجسته در مقطع ابتدایی و الگوی دانش‌آموزان ابتدایی که خود نسل آینده‌ساز موریس است بود؛ بلکه الگوی قدرتمندی برای جامعه به خصوص بانوان و معلمان در کشور موریس است؛ دو گروهی که مسئولیت و اثرگذاری اصلی را در تربیت نسل بر عهده دارد.

این چند نمونه و نمونه‌های فراوان دیگری که هر ساله در مراسمات و بزرگداشت‌های مرتبط با معلمان انتخاب شده و از آنان قدردانی می‌شود بیانگر اهمیت جایگاه و تاثیر معلمان در موریس است. آنچه که نقطه اشتراک این به‌گزینی‌ها بوده، تمرکز بر نوآوری، ایجاد تغییرات مثبت اجتماعی، ملحق کردن آموزش به توسعه جامعه و ترکیب علم و اخلاق است که توسط نهادهای دولتی و مدنی همراه با اختصاص امتیازات به برگزیدگان مورد تقدیر قرار گرفته و این پیام را منتقل می‌کند که معلم اثرگزار و متعهد اجتماعی در موریس نه فقط قابل احترام که الگویی برای نسل‌های آینده است.

 

References:

– Government Information Service (GIS). (2023, October 6). Excellence in Education Awards: Leela Devi Dookun-Luchoomun reiterates government’s commitment to quality education. Republic of Mauritius. https://www.govmu.org

– Mauritius Broadcasting Corporation (MBC). (2022, November 28). Outstanding Mauritian educators honoured in Teacher’s Awards Ceremony. https://mbcradio.tv

– Mauritius Institute of Education (MIE). (n.d.). About MIE and its impact on teacher education in Mauritius. https://www.mie.ac.mu

– Ramlallah, B. (1981). The indentured labour system in Mauritius: A historical analysis. Mahatma Gandhi Institute Publications.

– Ramsurrun, P. (1996). History of Mauritius through the prism of education. Mahatma Gandhi Institute.

– Amity Global Business School Mauritius. (2022, November 12). Vanisha Rajaysur receives Outstanding Academician of the Year Award. Amity Mauritius. https://www.amity.edu/mauritius/

– Dookun-Luchoomun, L. (2020). Educational reforms in Mauritius: Vision 2030 implementation. Ministry of Education, Tertiary Education, Science and Technology.

– UNESCO. (2011). Education for All: Country profile – Mauritius. https://uis.unesco.org

– African Union. (2021). Continental Education Strategy for Africa (CESA) Country Report: Mauritius. https://au.int/en/documents

– Mauritius Research Council (MRC). (2021). Teacher motivation and professional development in Mauritius. https://www.mrc.mu

– Sunday Times Mauritius. (2022, November 15). Mauritius celebrates teachers who change lives, not just deliver syllabi. https://sundaytimesmauritius.com

– Rodrigues, M. (2020). The sociocultural role of teachers in postcolonial island societies: Case of Mauritius. Journal of Indian Ocean Studies, 26(3), 125–139.

 

[1]. Excellence in Education Awards

[2]. Pahlad Ramsurrun

[3]. Bikramsingh Ramlallah

[4]. Aapravasi Ghat

[5]. Frank Richard

[6]. Leela DeviDookun